W poprzedniej części artykułu omówiliśmy, czym jest assault i battery w prawie Anglii i Walii oraz jak szkockie prawo traktuje przestępstwa związane z napaścią fizyczną. Wyjaśniliśmy również, że nawet pozornie niewinne popchnięcie, jeśli jest celowe i bezprawne, może być uznane za przestępstwo common assault. Przedstawiliśmy przykłady sytuacji, w których sądy uznawały takie działania za naruszenie nietykalności cielesnej oraz wskazaliśmy na znaczenie intencji sprawcy w ocenie prawnej czynu. W tej części artykułu przyjrzymy się dokładniej różnicom między common assault, ABH i GBH, a także zastanowimy się nad potencjalnymi konsekwencjami prawnymi, jakie mogą wynikać z popchnięcia drugiej osoby w różnych jurysdykcjach UK.
Common assault a Actual Bodily Harm (ABH) i Grievous Bodily Harm (GBH) – różnice
Brytyjskie prawo rozróżnia różne stopnie powagi przestępstw przeciwko nietykalności cielesnej, głównie na gruncie Anglii i Walii. Kluczowe kategorie to: common assault, actual bodily harm (ABH) oraz grievous bodily harm (GBH) (w tym tzw. wounding, czyli zranienie). Różnią się one zakresem obrażeń ofiary i intencją sprawcy, a co za tym idzie – sankcjami karnymi.
- Common Assault – to podstawowa napaść omówiona wyżej. Obejmuje zarówno groźbę przemocy, jak i drobną przemoc fizyczną bez istotnych obrażeń. Typowe sytuacje: popchnięcie, spoliczkowanie, uderzenie pięścią skutkujące co najwyżej krótkotrwałym bólem czy niewielkim siniakiem. Maksymalna kara to 6 miesięcy więzienia lub grzywna (w magistracie) en.wikipedia.org sentencingcouncil.org.uk. Jeżeli czyn był motywowany nienawiścią na tle rasowym/religijnym lub wymierzony w funkcjonariusza publicznego, maksymalna kara rośnie do 2 lat pozbawienia wolności. Common assault jest przestępstwem summary only – rozpatrywanym zazwyczaj w niższej instancji (Magistrates’ Court).
- Actual Bodily Harm (ABH) – to przestępstwo polegające na wyrządzeniu rzeczywistej, choć niekoniecznie poważnej szkody na zdrowiu. Definiuje się je jako napaść (assault or battery), która spowodowała u ofiary obrażenia ciała lub uszczerbek na zdrowiu. Obrażenia te nie muszą być trwałe ani zagrażające życiu, jednak powinny być bardziej niż błahe czy przemijające. Przykłady ABH to: złamany nos lub wybity ząb, poważniejsze stłuczenia (rozległe siniaki), rany cięte wymagające założenia szwów, krótkotrwała utrata przytomności itp. cps.gov.uk. Nawet dolegliwości psychiczne mogą kwalifikować się jako ABH, o ile są czymś więcej niż chwilowym strachem czy niepokojem (np. zdiagnozowana trauma po ataku). ABH jest poważniejsze od common assault i podlega surowszej karze – maksymalnie 5 lat więzienia (7 lat, jeśli przestępstwo było motywowane nienawiścią rasową/religijną). Jest to przestępstwo either-way (może być rozpatrywane w magistracie lub sądzie koronnym w zależności od okoliczności).
- Grievous Bodily Harm (GBH) / Wounding – to najpoważniejsze formy uszkodzenia ciała w ramach napaści. GBH oznacza zadanie ofierze poważnych obrażeń fizycznych. Mogą to być np. złamania kości (nawet jeśli ofiara w pełni wyzdrowieje), poważne rany kłute lub postrzałowe, uszkodzenie narządów, trwałe okaleczenia lub kalectwo, poważne obrażenia wewnętrzne czy duża utrata krwi. Wounding z kolei oznacza ranę otwartą – przerwanie ciągłości skóry (np. rana cięta lub szarpana). Ciekawostką jest, że rana kłuta lub cięta, nawet niezbyt głęboka, może być traktowana jako wounding, czyli kwalifikować się do kategorii ciężkiego uszkodzenia ciała, podczas gdy silne stłuczenie (siniak) – choć bolesne – nie jest „raną” i samo w sobie pod GBH nie podchodzi. O kwalifikacji decyduje jednak głównie stopień powagi obrażeń: jeśli są one naprawdę poważne (grievous) lub zagrażające życiu, sprawa będzie traktowana jako GBH.
- GBH bez zamiaru zabójstwa jest przestępstwem z art. 20 Offences Against the Person Act 1861 (tzw. unlawful wounding or inflicting grievous bodily harm). Maksymalna kara wynosi 5 lat pozbawienia wolności (7 lat przy okolicznościach rasistowskich)
- GBH z zamiarem spowodowania ciężkich obrażeń (lub z zamiarem zabójstwa) podlega pod art. 18 OAPA 1861. Jest to zbrodnia zagrożona karą dożywotniego więzienia jako maksymalnym wymiarem kary. Tę kwalifikację stosuje się, gdy udowodnione zostanie, że sprawca chciał wyrządzić tak poważną krzywdę (np. dźgnął nożem celowo w sposób mogący zabić lub okaleczyć).
Podsumowując, o kwalifikacji czynu – czy będzie to common assault, ABH czy GBH – decyduje głównie rozmiar doznanej krzywdy i okoliczności ataku. Pchnięcie, które nie powoduje obrażeń, zazwyczaj pozostanie common assault. Jeśli jednak w wyniku pchnięcia osoba uderzy np. głową o twardy przedmiot i dozna wstrząśnienia mózgu, złamania lub rany – sprawca może odpowiadać za poważniejsze przestępstwo (ABH lub nawet GBH, zależnie od obrażeń). Wszystkie te czyny są formami „pobicia” w szerokim rozumieniu, różnią się jedynie skalą przemocy i skutków.
Jak szkockie prawo traktuje takie zachowania?
Prawo Szkocji nie dzieli przestępstwa napaści na assault, battery, ABH, GBH tak samo jak w Anglii i Walii, ponieważ opiera się na nieco innych zasadach (to odrębny system common law). **„Assault” w szkockim prawie oznacza po prostu napaść na osobę z zamiarem wyrządzenia jej krzywdy lub wzbudzenia u niej obawy o własne bezpieczeństwo. Obejmuje to każdy celowy atak fizyczny – od względnie drobnych po bardzo poważne. crime.scot
Kilka istotnych cech szkockiej definicji:
- Wystarczy zamiar wyrządzenia krzywdy lub wywołania strachu. Szkockie sądy podkreślają element „evil intent” – zły zamiar. Oznacza to, że np. umyślne zamachnięcie się na kogoś lub próba uderzenia go również jest assault, nawet jeśli faktycznie nie dochodzi do kontaktu, pod warunkiem że intencją było zaatakowanie lub zastraszenie.
- Nie jest konieczny fizyczny kontakt ani powstanie obrażeń. Szkocja, podobnie jak Anglia, uznaje że sama próba lub groźba ataku może stanowić assault. Również brak obrażeń nie oznacza braku przestępstwa – drobne popchnięcie, szturchnięcie czy uderzenie kogoś, nawet jeśli nie pozostawia śladu, jest jak najbardziej napaścią w rozumieniu prawa szkockiego. Jak wskazują analizy prawa szkockiego, nawet pchnięcie, szturchnięcie, oplucie czy uderzenie kogoś otwartą dłonią – wszystko to podpada pod assault, jeśli było dokonane z zamiarem skrzywdzenia lub przestraszenia
- Brak rozróżnienia na assault i battery. W Szkocji nie ma odrębnego pojęcia battery – każdy celowy atak fizyczny to assault. Nie ma też ścisłych ustawowych kategorii ABH/GBH; po prostu poważniejsze przypadki assault (np. z ciężkim uszkodzeniem ciała) są traktowane surowiej w ramach jednego szerokiego przestępstwa.
Szkockie prawo przewiduje różne stopnie powagi napaści w ramach tej ogólnej definicji. Mówi się potocznie o: common assault (napaść zwykła, o stosunkowo mniejszej szkodliwości), serious assault (poważna napaść, np. z ciężkimi obrażeniami) czy aggravated assault (napaść kwalifikowana – np. z użyciem broni, wobec dziecka, itp.). Nie są to jednak odrębne przestępstwa z osobnymi definicjami, a raczej kategorie używane przez prokuraturę i sądy dla opisania czynu i dobrania kary.
Kary w Szkocji za assault zależą od okoliczności i od tego, czy sprawa jest prowadzona w trybie uproszczonym (podobnie jak magistrates w Anglii) czy w poważniejszym (przed ławą przysięgłych – tzw. solemn procedure). Maksymalnie, w najpoważniejszych przypadkach, napaść może skutkować nawet karą dożywotniego więzienia (np. jeśli zakwalifikuje się jako usiłowanie zabójstwa przy ekstremalnej przemocy) scottishsentencingcouncil.org.uk. Typowe common assault w lżejszych przypadkach może zakończyć się grzywną, wyrokiem w zawieszeniu, pracami społecznymi albo stosunkowo krótkim aresztem (kilka miesięcy). W przypadku serious assault z ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu kary wynoszą często kilka lat więzienia. Szkocja nie ma sztywnych wytycznych co do wymiaru kar za assault – sędzia ma dużą swobodę, kierując się ogólnymi wytycznymi i precedensami oraz okolicznościami danej sprawy
W kontekście pytania o pchnięcie: w Szkocji popchnięcie innej osoby z agresją także jest traktowane jako assault i może prowadzić do odpowiedzialności karnej, choć prawdopodobnie (jeśli brak obrażeń) sprawca zostanie oskarżony o zwykłą napaść i ukarany łagodniej. Intencja ma tu kluczowe znaczenie – jeśli popchnięcie było przypadkowe (brak „złego zamiaru”), nie będzie przestępstwem, natomiast celowe, agresywne popchnięcie to już podstawa do zarzutów.
Czy intencja ma znaczenie przy ocenie czynu jako pobicia?
Tak, intencja (umyślność) ma ogromne znaczenie w kwalifikacji prawnej czynu jako pobicia/napaści zarówno w Anglii i Walii, jak i w Szkocji. We wszystkich omówionych kategoriach przestępstw przeciwko osobie wymagane jest wykazanie tzw. mens rea, czyli winy umyślnej lub pewnej formy świadomej lekkomyślności sprawcy.
- W Anglii i Walii kryterium jest działanie umyślne lub ewentualnie lekkomyślne. Oznacza to, że sprawca musi chcieć zaatakować albo przynajmniej mieć świadomość, że jego zachowanie może skutkować bezprawnym kontaktem/obawą u ofiary, i godzić się na to. cps.gov.uk Przykładowo, osoba która celowo popycha drugą z gniewu – działa umyślnie. Osoba, która zamachuje się ręką nie zważając na to, że ktoś stoi obok i może zostać uderzony (ale przewiduje taką możliwość) – działa z lekkomyślnością. W obu sytuacjach może odpowiadać za assault/battery. Natomiast przypadek czysto przypadkowego zetknięcia się lub niechcący przewrócenia kogoś nie wypełni znamion przestępstwa, bo brak tu elementu zamiaru lub świadomości. Krótko mówiąc, jeśli popchniesz kogoś niechcący (np. w tłumie, tracąc równowagę), nie popełniasz assault, ale jeśli robisz to celowo – już tak.
- W Szkocji wymóg intencji jest nawet bardziej podkreślony – mówi się o “evil intent” (złym zamiarze). Szkockie prawo wymaga, by sprawca świadomie zamierzał zaatakować lub zastraszyć ofiarę. Brak zamiaru stanowi jedną z kluczowych linii obrony przy zarzucie assault w Szkocji. Jeśli ktoś spowoduje kontakt fizyczny nieumyślnie lub w ramach żartu, który nie miał nikogo skrzywdzić czy przestraszyć, może próbować wykazać brak mens rea. Trzeba jednak uważać – tłumaczenie się „to był żart” nie zawsze pomoże, jeśli obiektywnie działanie było agresywne. Ważny jest kontekst i to, czy rozsądna osoba przewidywałaby, że dane zachowanie może być odebrane jako atak.
- Intencja a powaga przestępstwa: Poza samym faktem, czy czyn był umyślny, rodzaj zamiaru wpływa też na kwalifikację. Wspomnieliśmy wyżej, że np. GBH z zamiarem wyrządzenia ciężkiej krzywdy jest osobnym, poważniejszym przestępstwem (art. 18) niż GBH wynikłe z ataku bez takiego zamiaru (art. 20). Zwykłe common assault i ABH wymagają zamiaru ogólnego zrobienia krzywdy (choćby niewielkiej), ale nie muszą udowadniać, że sprawca chciał spowodować konkretnie takie obrażenia jakie powstały. Jeśli jednak da się wykazać, że dążył do poważnego uszkodzenia ciała, wówczas zarzuty będą surowsze.
Podsumowując, intencja ma podstawowe znaczenie: aby czyn zakwalifikować jako przestępstwo pobicia/napaści, musi istnieć wina umyślna (bezpośrednia lub ewentualna). Działanie w afekcie czy pod wpływem alkoholu nie zwalnia z odpowiedzialności – jeśli sprawca chciał uderzyć lub przewidywał taką możliwość, odpowiada jak za czyn umyślny. Okoliczności takie jak obrona własna lub innych osób mogą wyłączyć bezprawność czynu mimo intencji użycia siły – wówczas mówimy o prawnie usprawiedliwionym użyciu przemocy. Jednak to już odrębna kwestia: co do zasady bezprawne popchnięcie z zamiarem agresji spełnia znamiona przestępstwa.
Możliwe konsekwencje prawne pchnięcia kogoś w UK
Choć popchnięcie wydaje się błahym incydentem, niesie za sobą realne konsekwencje prawne, jeśli zostanie zakwalifikowane jako przestępstwo napaści. W całym UK (Anglia, Walia, Szkocja) obowiązuje zasada, że każde celowe naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby jest nielegalne – policja ma prawo podjąć interwencję, a prokuratura wnieść oskarżenie. Oto, co może nastąpić, gdy popchniemy kogoś w sposób naruszający prawo:
- Interwencja policji i aresztowanie: Jeśli pokrzywdzony zgłosi zajście lub funkcjonariusze są świadkami, sprawca pchnięcia może zostać zatrzymany. Policja oceni, czy doszło do common assault. W przypadku drobnego incydentu, gdy sprawca jest spokojny i współpracuje, policja może zdecydować się na ostrzegawcze pouczenie lub tzw. caution (oficjalne ostrzeżenie wpisywane do rejestru, ale bez procesu). Jednak przy braku skruchy sprawcy lub nacisku ofiary na ściganie, prawdopodobny jest zarzut karny.
- Postępowanie sądowe: Zazwyczaj pchnięcie bez obrażeń będzie rozpatrywane jako common assault przed sądem magistrackim (Anglia i Walia) lub odpowiednikiem w Szkocji. Sprawca może przyznać się do winy – wtedy od razu przechodzi się do wyroku – lub stanąć przed sądem na rozprawie, gdzie prokurator musi udowodnić winę. Dowodami mogą być zeznania ofiary, świadków, nagrania z monitoringu itp.
- Kara: Za common assault (czyli np. popchnięcie) sąd może wymierzyć różne kary w zależności od okoliczności i historii sprawcy. Maksymalnie grozi 6 miesięcy więzienia (Anglia, Walia) lub podobny pułap w Szkocji dla lżejszych przypadków. W praktyce przy jednorazowym popchnięciu bez obrażeń, często orzekane są kary nieizolacyjne: grzywna, kara ograniczenia wolności (np. prace społeczne, dozór kuratorski) lub warunkowe zawieszenie wykonania kary. Krótka kara pozbawienia wolności może być zarezerwowana dla osób karanych w przeszłości lub okoliczności uznanych za obciążające (np. atak w obecności dzieci, agresja po alkoholu, brak skruchy). W Szkocji sąd ma sporą swobodę – może nawet poprzestać na ostrzeżeniu lub warunkowym umorzeniu przy błahym incydencie, ale może też orzec areszt, jeśli uzna to za konieczne. Warto dodać, że jeśli ofiarą pchnięcia był funkcjonariusz policji lub ratownik, sądy skłaniają się do surowszego karania, by dać sygnał, że ataki na służby są nieakceptowalne (częstsze wyroki bezwzględnego więzienia, nawet za pozornie drobny czyn).
- Rejestr karny: Skazanie za assault skutkuje wpisem do rejestru karnego. Taki wpis może mieć długofalowe skutki dla sprawcy – utrudnienia w znalezieniu pracy (zwłaszcza w zawodach wymagających niekaralności lub zaufania publicznego), problemy z uzyskaniem wizy czy wjazdem do niektórych krajów, a także piętno społeczne. Nawet otrzymanie tylko policyjnego caution w Anglii i Walii pozostaje odnotowane w bazie i może wyjść przy rozbudowanym background check.
- Odszkodowanie (compensation): Sąd może zobowiązać sprawcę do wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia pokrzywdzonemu za doznaną krzywdę. Kwoty przy common assault nie są zwykle wysokie, ale np. za podarte ubranie czy drobne obrażenia ofiara może otrzymać rekompensatę.
- Koszty i inne konsekwencje: Sprawca może zostać obciążony kosztami sądowymi. Ponadto, jeśli obowiązuje go warunkowe zwolnienie lub ma inne sprawy w toku, taki incydent może mieć wpływ na np. odwieszenie poprzedniej kary. W życiu prywatnym konflikt skutkujący oskarżeniem o assault może też psuć relacje (często dotyczy to sytuacji rodzinnych czy towarzyskich – np. sprzeczka w pubie zakończona popchnięciem i interwencją policji).
Oficjalne wytyczne (CPS w Anglii i Walii) wskazują prokuratorom, by nawet przy braku poważnych obrażeń traktować napaści stanowczo, zwłaszcza jeśli występują okoliczności obciążające (np. przemoc domowa, atak na służby, powtarzalność czynów). Policja zazwyczaj z urzędu ściga przestępstwo assault, zwłaszcza gdy są dowody i pokrzywdzony jest skłonny zeznawać. W Szkocji prokuratura (Crown Office) również podchodzi rygorystycznie do przypadków przemocy – nawet drobne incydenty mogą trafić przed sąd, jeśli uzna się to za interes publiczny.
Przykłady z orzecznictwa: Brytyjskie sądy wielokrotnie podkreślały, że nietykalność cielesna jednostki jest chroniona, a „nawet najdrobniejsze dotknięcie bez zgody” może naruszać prawo. W sprawie Collins v. Wilcock (1984) stwierdzono wręcz, że „najlżejsze muśnięcie” (the merest touch) może stanowić battery, jeśli nie ma na nie przyzwolenia – oczywiście wyłączając zwykłe codzienne sytuacje, gdzie przyjmujemy milcząco możliwość kontaktu (np. tłok w komunikacji miejskiej). Oznacza to, że pchnięcie, jako wyraźny akt agresji fizycznej, zdecydowanie wypełnia znamiona naruszenia nietykalności. W innym przykładzie, po wprowadzeniu surowszych kar za atak na funkcjonariuszy, odnotowano przypadki skazania na karę więzienia osób, które popchnęły lub szarpnęły policjanta podczas interwencji, choć wcześniej podobne zachowanie mogło kończyć się tylko grzywną.
Pchnięcie drugiej osoby, o ile jest dokonane umyślnie i bez legalnego usprawiedliwienia, kwalifikuje się w UK jako forma pobicia (napaści). W Anglii i Walii zostanie uznane za common assault (lub battery), w Szkocji po prostu za assault. Brak widocznych obrażeń nie oznacza, że nie popełniono przestępstwa – liczy się sam fakt bezprawnej przemocy. Różne jurysdykcje UK mogą nieco inaczej kategoryzować ten czyn i przewidywać odmienne procedury, ale zasada jest wspólna: każdy ma prawo do nietykalności cielesnej, a naruszenie tego prawa podlega karze. Intencjonalne popchnięcie kogoś jest więc czynem karalnym, za który można stanąć przed sądem. Warto o tym pamiętać w sytuacjach konfliktowych – nawet „tylko popchnięcie” niesie ryzyko odpowiedzialności karnej i poważnych następstw prawnych.